EDE ŞEN(EGE ÜNİVERSİTESİ PEYZAJ MİMARLIĞI) TÜRKİYEDE DEPREM GERÇEĞİNİ YAZDI.

BİR TÜRKİYE GERÇEĞİ: DEPREM

          İnsanoğlunun belki de en büyük hatası göremediklerini unutmak ve sadece görebildiklerine odaklanmaktır. Dünyamız aslında sadece gördüğümüzde bile bize sonu olduğunu düşünmediğimiz uçsuz bucaksız okyanuslardan, ovalardan ibaret değildir. Her gün yürüdüğümüz sokağın aslında lavın üzerinde süzülen bir taş parçası olduğunu hep unuturuz.

            Bizim genelde kıta olarak adlandırdığımız Jeologlarınsa Litosfer dediği taş parçaları, Dünya ilk oluştuğunda bir aradaydı milyonlarca içinde farklı şekillerde birbirinden ayrıldılar ve bazen de birbirilerine çarptılar. Tıpkı bir kap suda yüzen kağıt yelkenlilerin çarpışması gibi…

           Eskiden sadece bir kıtaya sahip olan Dünya, dağıtmış olduğu kıtalarını tekrar tek bir yere topluyor. Dünya’nın bu, bir araya getirmeye ve dağıtma faaliyetlerine ise tektonik faaliyetler deniliyor. Tektonik faaliyetlere örnek vermek gerekirsek; volkanik patlamalar, dağların oluşması, denizlerdeki ada oluşumu, depremler..

           Bu bilgiden yola çıkarsak dağlık alanlarda, volkanik patlamaların görüldüğü yerlerde, adaların yoğun bulunduğu bölgelerde deprem riski de fazla olur diyebiliriz. Depremin riski bölge kıyaslaması ile belirlenir. 

            Yeryüzünün bu değişimi günümüz teknolojisiyle durdurabileceğimiz bir olay değil aynı şekilde riskli bölgelerde depremin ne zaman olacağı ve kaç deprem olacağını belirleyebilecek bir teknolojiye sahip değiliz. Buna rağmen değerli bilim insanlarımız depremleri ve deprem bölgelerindeki titreşimleri gözlemleyerek uzun vadede bir öngörü sahibi olabiliyorlar. 

Deprem ve Fay Hatları

           Magma tabakası üzerinde yüzen kıtalara yakından baktığımızda aslında tam bir bütün olmadığını, birbirinin üzerine binen ya da birbirlerine çarpan dörtgen kayaçlar olduğunu görürüz. Bu birbiri ile itişip kakışan dörtgen prizma şeklindeki kayaçlara levha ismi verilir. Levhaların birbirine sürtündükleri bölgeye ise fay hattı denir. Fay hattının kırılması, yıllardır sürtünen bu iki levhanın biriktirdikleri potansiyel ve ısı enerjisini açığa çıkartıp birbirinden ayrılmasıdır. Deprem ise bu potansiyel enerjinin açığa çıkarttığı sarsıntıya denir.

 

Kuzey Anadolu Fay Hattı ve Beklenen Büyük Marmara Depremi

          Kuzey Anadolu Fay Hattı kısaca KAF ülkemizdeki en aktif fay hatlarından biridir. Dolasıyla ülkemize en büyük sarsıntıları ve yıkımları getirmekten de geri durmamıştır. Kuzey Anadolu Fay Hattı, yer yer kırıklara sahip olmakla beraber Türkiye’nin en uzun fay hattı unvanını korumaktadır. Bununla beraber KAF Hattı; Marmara Bölgesi’ni, Karadeniz Bölgesi’ni ve Doğu Anadolu Bölgesi’ni etkiler. Türkiye Deprem Tarihi boyunca en yıkıcı depremlere ev sahipliği yapmıştır.

Kuzey Anadolu Fay Hattında gerçekleşen en büyük depremlerden bazıları;

Erzincan Depremi (1939), 7.9 büyüklüğünde …. 32.700 üzerinde can kaybı, 100,000 üzerinde yaralı

İzmit Depremi (1999), 7.6 büyüklüğünde …. 17.118 üzerinde can kaybı, 43.953 üzerinde yaralı

Düzce Depremi(1999), 7.2 büyüklüğünde …. 845 üzerinde can kaybı, 4.948 yaralı

Kastamonu Tosya Ladik Depremi (1943) 7.2 büyüklüğünde …. 2.824 can kaybı

Tokat Niksar-Erbaa Depremi (1942), 7.0 büyüklüğünde …. yaklaşık 3.000 can kaybı

          Marmara Denizi’nin kaya küresinde bulunan levhalar Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın 110 km’lik kısmını oluşturur. Alanında uzmanları endişelendiren konu bu hattın Marmara Denizi kısmında neredeyse hiç kırılma olmamasıdır. Her geçen zamanda bu fay hattının enerji biriktirmesiyle akıl almaz bir sarsıntıda deprem olacağının kaçınılmaz olacağının farkında olan uzmanlar; başta Tekirdağ, İstanbul , Kocaeli, Çanakkale, Yalova, Bursa ve Balıkesir illeri olmak üzere Marmara Bölgesi’nde bulunan diğer illerin de bu depremden fazlasıyla etkileneceği gerek depreme dayanıklı binaların olmamasıyla gerek bilinçli şehir düzenlemelerinin olmamasıyla can kaybının çok yüksek olacağından endişe etmektedir.

            Kırılması beklenen Fay Hattı’nın Marmara Denizi’nin içinde olması ise diğer bir risk faktörünü doğuruyor; Tusunami.

             Biriktirdikleri enerji ile birlikte birbirini itmeye başlayan levhaların arasında kalan boşluklara su doluyor, deniz geriye çekiliyor. Esneyen levha tekrar yerine geldiğinde onu iten levhaya çarpıyor ve bu çarpışmayla sıkışan su aldığı enerji ile birlikte dalgalar büyüyor. Deniz suyu sahil şeridinin dışına taşarak denizin kıyısındaki yerleşim yerlerini su basıyor. Bu olaya ise tusunami adı veriliyor.

              Uzmanlar buradaki can kaybının tusunamiden değil eğimli alanlara ulaşan suyun, toprağı sürüklemesinden yani heyelandan dolayı bazı yerleşim yerlerinin yıkılabileceğini öngörüyor.

Kaynakçalar:

https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/son-dakika-deprem-uzmani-naci-gorur-acikladi-dogu-anadolu-fay-hatti-uyanmaya-basladi-5586844/

https://www.milliyet.com.tr/gundem/fay-nedir-nasil-olusur-fay-hatti-kirilmasi-nasil-olur-6041429

http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm

https://www.jmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=44

https://www.habervakti.com/bilim-teknoloji/fay-hatti-nedir-iste-turkiyede-fay-hatti-gecen-o-yerler-h81509.html

https://www.hurriyet.com.tr/gundem/marmara-denizinde-tsunami-deprem-sonrasi-kritik-7-dakika-41353108

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Anadolu_Fay_Hatt%C4%B1üyor.

Kaynakçalar:

https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/son-dakika-deprem-uzmani-naci-gorur-acikladi-dogu-anadolu-fay-hatti-uyanmaya-basladi-5586844/

https://www.milliyet.com.tr/gundem/fay-nedir-nasil-olusur-fay-hatti-kirilmasi-nasil-olur-6041429

http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm

https://www.jmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=44

https://www.habervakti.com/bilim-teknoloji/fay-hatti-nedir-iste-turkiyede-fay-hatti-gecen-o-yerler-h81509.html

https://www.hurriyet.com.tr/gundem/marmara-denizinde-tsunami-deprem-sonrasi-kritik-7-dakika-41353108

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Anadolu_Fay_Hatt%C4%B1

 

Ayşenur Para / Torak Bilimi ve Bitki Besleme 

Bilim Adamlarını Şaşkına Çeviren

Böcek: Issus Coleoptratus

 

Issus Coleoptratus isimli böcek, mükemmel yaradılışı ve hızıyla görenleri hayretler içinde bırakıyor.Pek çoğumuzun adını bile bilmediği, adını bilenlerin ise çark mekanizmasını bilmediği böcek, mükemmel bir makine tasarımı gibi. Böcek, vücudunda dişliler bulunan hareket sistemine sahip.( https://youtu.be/cq0Mf2pt2XA )

Issus coleoptratus bacaklarında birbirine  kenetlenen dişlere sahip çark sistemli olduğu keşfedilen ilk böcek.

Planthopper türü böcek familyasından olan Issus coleoptratus böceği, olağanüstü sıçrama ve hız maharetine sahip. 

Issus coleoptratus böceğinin bilimadamlarını şaşkına çeviren hızının sırrı, eşi benzeri bulunmayan mühendislik harikası özelliğinden geliyor. ( https://youtu.be/gRXHKPGq_HQ ) 

İki milisaniye gibi kısa sürede harekete geçebilen tasarım harikası böcek, saniyede 3.9 metre gibi muazzam bir sürate ulaşabiliyor. 

Benzeri bir yapıya sahip başka bir böcek var mıdır bilinmez ama Issus Coleoptratus'un bacaklarındaki çark mekanizmasını oluşturan dişliler ömür boyu vücudunda kalmıyor. Sadece böcek larva döneminde iken işe yarıyor ve sonra ortadan kayboluyor.

İngiltere'nin Cambridge Üniversitesi'nden Malcolm Burrows, Issus coleoptratus hakkında, 'Bu fevkalade bir performans' yorumunu yapıyor. Burrows, dişlilere sahip böceğin larvasına ilk olarak bir meslektaşının bahçesinde rastlamış. Deli gibi zıplayıp duran böcekleri incelendiğinde, böceğin arka ayaklarında birbirine kenetlenen dişiler olduğunu fark etmiş.Böceğinin çark dişlilerini ilk olarak 1957 yılında Alman biyolog K. Sander tarafından gözlemlenmiş.

Bir bebek Issus coleoptratus;

Dişliler, iki makinenin zıt yönlerde birlikte dönmesine izin verir. Planthopper'ın trokanter tümseklerinin yaptığı tam olarak budur. Sutton bunu, zıplayan kaslarının tendonlarını bir forsepsle çekerek test etti. Yalnızca bir tendonu çekse bile, dişliler bir trokanterin hareketini diğerine ilettiği için her iki bacak da uzar.

Sutton, "Sonra gerçekten şanslıydık çünkü viteslerin mükemmel şekilde geçemeyeceği birkaç sıçrama gördük," diyor. Bu olduğunda, dişliler nihayet takılmadan önce bir bacak kısmen uzatıldı ve planthopper'ın mükemmele yakın koordinasyonu bozuldu.

Sutton, "Bu, bildiğimiz kadarıyla, hayvanlar aleminde uygun, çekici, ters yönde dönen dişlilerin ilk kez görülmesidir" diyor. Timsahların kalp kapakçıklarında dişli benzeri dişler vardır ve tekerlek böceği ve dişli çark kaplumbağasının kabuklarında dişleri vardır. Ancak bu yapıların hiçbiri aslında dişli gibi davranmıyor. Sutton, "Bir çarklı kaplumbağanın yan yana durduğunu, kabuklarına çarptığını ve zıt yönlerde döndüğünü asla görmezsiniz" diyor.

TEK SORUN ZAMANLA KAYBOLMASI

Arka ayaklardaki çarklarda 10 ya da 12 adet dişlisi bulunan Issus coleoptratus‘un dişlileri,sadece 15 ile 30 mikrometre uzunluğunda değişiyor. Biyolojik bir çark üzerinde bulunan dişliler, bu sayede hareket esnasında birbirlerine kenetleniyor.Bristol Üniversitesi‘nden Gregory Sutton ile çalışan Burrows, saniyede 5000 bin karelik çekimle dişlilerin hareketini gözlemledi.Burrows ve Sutton, sıçrama esnasında arka bacakların 30mikrosaniye farkla çalıştığını gördü. Buradan yola çıkarak, bacakların sinir hücrelerinin aksine daha hızlı hareket kazandırdığı için evrim geçirdiğini düşündüler.

  Londra‘nın Doğal Tarih Müzesi‘nden Chris Lyal, dişlilere sahip başka böceklerin bulunduğunu ancak Issus coleoptratus‘ta olduğu gibi etkileşime geçmediklerini‘ belirtti. Alman biyologu Sander‘in çalışmasında, en az 2000 bin planthopper böceğin dişlilere sahip olduğu öne belirtiliyor. En az 10 tanesi böceği inceleyen Burrows ise dişlileri olmasına rağmen hiçbirinin I. Coleoptratus gibi hareket yeteneği olmadığını belirtiyor.

Şube: Arthropoda

Sınıf: Böcek

Ordo: Hemiptera

Alttakım: Auchenorrhyncha

Aile: Issidae

Cins: Issus

Türler: I. coleoptratus

Kayakça :

https://www.nationalgeographic.com/science/phenomena/2013/09/12/this-insect-has-gears-in-its-legs/

https://en.wikipedia.org/wiki/Issus_coleoptratus

 

https://www.britishbugs.org.uk/homoptera/Issidae/Issus_coleoptratus.html

 

http://www.catalogueoflife.org/annual-checklist/2011/details/species/id/7493697

 

http://www.wbrc.org.uk/WORCRECD/issue_29/Issus.html

 

https://www.theverge.com/2013/9/12/4724040/naturally-occurring-gears-found-on-insect-legs

 

https://science.sciencemag.org/content/341/6151/1254

 

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24031019/

Ergün Yıldız / Ege Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu

PROJE RAPORU

                                            

Proje Adı: KISA YOLDAN ELEKTRİK  

 

 

Projenin Amacı:

 

 

Şehrimizin elektrik ihtiyacını santraller yerine temiz ve zararsız bir sistem kurarak rüzgârgülü ve güneş panelleri gibi yenilenebilir bir şekilde insan gücü ile enerji üretmek, bu enerjiyi şehrimizde para ödemeden kullanmak, şehrimizi geliştirmek üzere bir fırsat sunmak.

 

 

 

Giriş: Bilindiği üzeri elektrik hayatımızın birçok alanında kullanılmak ile beraber gün geçtikçe pahalı olmaktadır. Elektriğin pahalı olması bazı yerlerde teknolojik çalışmalara imkân tanımamaktadır. Yapmış olduğum bu proje sayesinde üretilen elektrik enerjisinin güneş panelleri gibi bataryalarda depolanması veya merkez sistem kurularak toplanan elektrik enerjisinin ister stoklanması isterlerse de olduğu gibi şehri aydınlatmak ve elektrik ihtiyacını karşılamak üzere kullanılması için tasarlanmıştır.

 

Yöntem:

 

Yöntemlerimizin aşamaları aşağıdaki gibidir.

 

1.aşama: Basınç, insan kütleleri, türbin tur sayısı ve hızı, çalışması için gereken voltaj gücü ince ve hassas ölçümler yapılır.

 

2.aşama: Prototipi yapmak için kaldırım taşlarının dizildiği çukur şeklinde ki alandan başlanır. Kaldırım taşlarının altına kendim tasarladığım 5 cm boyutlarında su türbini montajı yapılır

                                     

         

3.aşama: Tasarlamış olduğum türbin, insan kütlesinin yapmış olduğu basınç noktasında ki titreşim yolu ile dakikada 1000 tur atarak bildiğimiz üzeri TESLA bobini niteliğinde bir sistem oluşturacaktır. Tesla bobini; yüksek gerilim trafosu, atlama aralığı, yüksek gerilim kapasitörü, sarım sayısı az birincil sarım sayısı fazla ikincil bobin ve ikincil bobine bağlı yüksek gerilimli enerji çıkışının yapıldığı iletkenden (Toroid) oluşmaktadır.

Birincil bobin iletkeninin ikincil bobine göre kesit alanı daha büyüktür. İletken bir tel belirlenen çapta bir yalıtkan etrafında sarılır ve iletkendeki akımın sarmal şeklinde ilerlemesi sağlanarak manyetik alan oluşturulur. Manyetik alanda elektrik üretir 

 

                                                                  

 

   

 

4.aşama: Yapılmış olan bobin türbinlere sığmadığı için yeniden tasarlanarak birkaç araç ile giderilmeye çalışılır ve türbinlerin içine 6.mm boyutlarında mıknatıslı bilyeler yerleştirilir ve türbin bir bakır tel ile içinden geçirilerek montaj tamam hale gelir. Yapılan bu tasarımda türbinler hızlı döndükçe içlerindeki bakır telde akım oluşmaya başlar ve oluşan akım 5x1,50 mm² kablolar yardımıyla ANA HAT olan kabloya bağlanır.

 

 

5.aşama: Ana hat kabloları şuan da günümüzde de kullanılan elektrik santralleri vb. Ana merkeze bağlanmalı ve bu ana merkez depolanan enerjiyi şehrin elektrik ihtiyacı için kullanılabilir duruma getirerek dağıtıma sunulmalıdır.

 

Kaynak:

 

https://www.technopat.net/sosyal/konu/2kv-tesla-bobini-yapimi.237798/

 

https://tr.aliexpress.com/item/32695653846.html

 

https://www.joom.com/tr/products/5c0b3b4436b54d01010bc328