BİR DAHİ : NİKOLA TESLA

Furkan Ali Uran / Ege Üniversitesi Ameliyathane Hizmetleri

 “Bırakın, doğruları gelecek söylesin ve herkesi eserlerine ve başarılarına göre değerlendirsin. Bu gün onların olsun, ama uğruna çok uğraştığım gelecek, benimdir”

-Nikola Tesla

    Nikola Tesla dünya bilim tarihini kökten değiştiren deneylere ve icatlara imza atmış bir mucittir.

    10 Temmuz 1856 tarihinde bugün ki Sırbistan’ın Similjan kasabasında doğdu. İzinden gittiği annesi pratik ev aletleri mucidi olarak tanınan bir kadındı. Annesinin desteği ile fizik ve matematiğini ilerleten Tesla Avusturya Prag Politeknik Üniversitesi’nde okudu. Ağır depresyondan geçen Tesla Okulu yarıda bırakıp başka bir üniversite de okumaya başladı. Babasının ölümü üzerine bu okulu da bıraktı. Hayatının son dönemlerinde giderek garipleşip içine kapandı.

Tesla’ya göre doğru akımı kullanmak sistem olarak yanlıştı alternatif akım elektrik sistemini baştan sona tasarladı. Alternatif akım motorları onun tarafından bulundu. “Niagara Şelalesi’ni hidroelektrik elde etmek için kullanacağım.” diyerek herkesi şoke etti. İcatlarını kendi deyimi ile uykusuz geçen gecelerde “Zihninde çakan şimşekler” ardından yaptığını söyledi.

Adams Enerji Santrali Trafo Evi

   Niagara Şelalesi’nin akış gücünden yararlanılarak hidroelektrik santrali kurma arayışları vardı. Başlangıçta Edison’un doğru akım tesisi düşünülüyordu ancak Tesla’nın alternatif akım teklifi kabul edildi. Yapılan çalışmalar sonucunda şalter 16 Kasım 1896’da kaldırıldı ve Santral’den New York’un Buffalo kentine güç vermeye başladı. Bu santrale yeni eklenen santrallerle birlikte New York’un tamamına elektrik verilmeye başlandı ve bu modern hidroelektrik santralleri için bir standart haline geldi.

Uzaktan Kumanda

    1898 yılında ilk defa uzaktan kumanda ile yönetim sistemini bir araca uyguladı. Mayıs, 1898'de Madison Square Garden'da dünyaya bu buluşunu tanıttı. Bahsi geçen araç su üstünde hareket eden ve uzaktan kumanda ile yönetilebilen bir bottu. Projelerinin tanıtımında afili yöntemler uygulayan Nikola Tesla'yı izleyen herkes, Nikola Tesla'nın bunu beyin gücüyle yaptığına inandı. Daha sonra Nikola Tesla uzaktan kumandayla bunu başardığını açıkladı.

Tesla Bobini

Tesla’nın en önemli buluşlarından biridir. 1891’de tasarladığı bu bobinin patentini aynı yıl aldı. Tesla bobini, yüksek voltaj, düşük akım ve yüksek frekansta alternatif akım üretmek amacıyla kullanılan deşarj bobinidir. Bu bobin; aydınlanma, röntgen ışınları üretimi, yüksek frekanslı alternatif akım, elektroterapi ve kablosuz elektrik üretimi gibi alanlarda kullanıldı. Tesla bobini ile Tesla, şimşek çaktırılabilir, vücuttan elektrik akımı geçirilebilir ve elektron rüzgarları yapabilirdi. Günümüzde ise bu icat, eğlence ve eğitim amaçlı gösteriler için kullanılıyor.

Akım Savaşları

   19. yy’ın sonlarına doğru New York’ta elektriğe çok büyük bir talep vardı. Edison’un Pearl Caddesi’nde bulunan doğru akım jeneratörü ise bir anda tekel haline gelmişti. New York Şehri’nin zenginleri evlerine elektrik bağlatmak için sıraya girmişti. İş adamı Andrew Carnegie ile banker J.P.Morgan, Edison’un hem destekçisi hem de elektriği evinde kullanan kişilerdi. 

Bu sıralarda Tesla, New York’ta  AIEE (şimdiki IEEE)’nin bir toplantısında çok gösterişli bir konferans verip, tek ve çok fazlı alternatif akım sistemlerinin gösterisini yapıyordu. Dünya mühendisleri Tesla’nın bu buluşuyla telle yapılan elektrik enerjisi iletimindeki sınırlamanın giderilmiş olduğunu gördüler.

Tesla çalışmalarını anlatabileceği böyle bir ortamı hemen bulamamıştı. New York’taki laboratuarında geliştirdiği akkor lambasına pazar aramakla meşgul olan Edison ile ilk karşılaşmasında Tesla, büyük bir heyecanla çalışmalarından Edison’a söz etti.

Edison böyle teorik alışmalarla vakit harcaması yerine onunla birlikte çalışmasını önerdi. Edison o yıllarda kurduğu şirket ile (General Electric) şehirlere doğrusal akım kullanarak elektrik üreten santraller inşa ediyordu. Fakat bu santrallerin ürettiği akım kısa mesafelere iletilebildiği için ve tam verimli çalışmadığından dolayı o yıllarda Amerika’da sık sık elektrik kesintileri yaşanmaktaydı. Tesla, Edison’un yanında çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra santrallerdeki sorunları çözmeyi başardı. Ancak Edison’un kendisine söz verdiği ücreti talep ettiğinde Edison şaşırmış bir şekilde, tam bir Amerikalı gibi düşünmeye başladığında Amerikan şakalarından da anlayabileceğini söyledi ve bir ücret ödemedi. Tesla derhal istifa etti.  

Savaş Başlıyor!

  Tesla’nın sisteminin daha üstün niteliklere sahip olduğunu Edison da biliyordu. Bu yüzden alternatif akımı karalamak için propagandalara başvurdu. İşte ilk elektrikli sandalye fikri, bu rekabet sırasında doğdu. Edison, Tesla’nın sisteminin ne kadar tehlikeli olduğunu herkese göstermek için, elektrikli sandalyeyi kullanmaktan çekinmedi. Elektrikli sandalye, ilk olarak 6 Ağustos 1890′da bir mahkûmu idam etmek amacıyla kullanıldı. Bu mahkûm, William Kemmler’dı.

Bir muhabir; elektrikli sandalye ile idamı, “dehşet verici bir manzara, asmaktan çok daha kötü” şeklinde tarif ediyordu. Çünkü elektrikli sandalyenin asıl amacı şov yaparak insanları korkutmaktı: “Akımların Savaşı” kazanılmalıydı. 
 
Bütün bu negatif propagandaya rağmen Tesla ve Westinghouse pes etmedi. Kolomb’un Amerika kıtasını keşfinin 400. yılı onuruna düzenlenen Chicago Dünya Fuarı’nın ışıklandırma ihalesinde Edison’un doğru akımının karşısına çıktılar. Fuarın teması elektrikti ve kazanırlarsa Edison’un doğru akımı karşısında büyük bir zafer ve prestij kazanmış olacaklardı. Westinghouse, ihaleyi kazandı!

Akımlar Savaşının Galibi Kim Oldu Dersiniz?

    O zaman ki Amerikan hükümeti, Niagara Şelalesi’nin gücünden yararlanmak için bir santral kurmaya karar verince; Edison’un bütün karalama çalışmalarına karşılık, alternatif akımın avantajı daha fazla olduğundan Tesla’nın sistemini Edison’un sistemine tercih etti. Santraldeki jeneratörlerin üzerinde, Tesla’nın adı yer alıyordu. Edison’u teskin edebilmek için, şelalede ki santralden  gelen elektriğin iletim hatları,  General Electric’e bırakıldı.

Son olarak Tesla’nın Edison hakkında söylediği sözlerle yazımızı bitirelim;

“Edison, bir samanlıkta kayıp bir iğneyi bulmak durumunda olsa bir bal arısı çalışkanlığı ile tüm samanların altına tek tek bakarak söz konusu iğneyi bulmaya çalışır. Ben bilimsel çalışmalarında buna sık sık tanık olurdum. Oysa biraz teorik çalışma, biraz da hesaplama yapmak suretiyle harcadığı vakit ve emeğin yüzde doksanından tasarruf edebilirdi.”

Kaynakça: https://taskinbilgist.blogspot.com/2019/10/nikola-tesla-nin-gercek-hikayesi-ve-buluslari-icatlari.html

https://www.elektrikport.com/universite/tesla-vs-edison-akim-savaslari/6836#ad-image-0